درس چهاردهم مطالعات اجتماعی نهم

 ایران در دوران حکومت پهلوی 

1- بعداز جنگ جهانی اول چه عواملی زمینه رابرای انتقال حکومت از قاجاریه به پهلوی فراهم آورد؟

کشور ما درگیر انبوهی از مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فراوانی بود . برنامه ها و سیاستهای انگلستان در ایران.

2- زمینه های تغییر حکومت از قاجاریه به پهلوی را نام ببرید.

قرارداد1919م  - کودتای 1299

3- قرارداد1919(قراردادوثوق الدوله) چه نوع قراردادی بود؟ و چه کسانی با آن مخالفت کردند؟

بر اساس این قرارداد، ادارهٔ امور نظامی و مالی ایران در اختیار کارشناسان (مستشاران) نظامی و مالی انگلستان قرار میگرفت. افرادی مانند: آیت اللّٰه مدرس و شیخ محمد خیابانی با آن به مخالفت برخاستند. احمد شاه قاجار نیز از تأیید آن خودداری کرد.

4- کودتای 1299 با چه هدفی وچگونه صورت گرفت؟

با هدف تغییر حکومت در ایران.

انگلیسی ها یکی از فرماندهان نیروی قزاق به نام رضاخان را به عنوان مهرهٔ نظامی  و سیدضیاءالدین طباطبایی را به عنوان  مهره سیاسی کودتا برگزیدند. طباطبایی از سیاستمداران طرفدار انگلستان بود. در سوم اسفند1299نیروهای تحت فرمان رضاخان مراکز مهم پایتخت را اشغال کردند و احمدشاه مجبور شد سیدضیاء را به نخست وزیری و رضاخان را به فرماندهی کل قوا منصوب کند.

5- چه عواملی در تثبیت موقعیت وقدرت رضاخان نقش داشتند؟

الف) او با جدیت تمام به نوسازی تشکیلات نظامی پرداخت و ارتش نوینی را پایه گذاری کرد

ب) نافرمانی و آشوبهای داخلی را فرونشاند و نظم و امنیت را تا حدودی برقرار کرد.

ج) طرفدارانش با تبلیغات فراوان او را شایسته تر از احمدشاه قاجار برای حکومت معرفی میکردند.

د) رضاخان ، خود را فردی مذهبی و پایبند به احکام و ارزشهای دینی نشان میداد. به همین دلیل، در مراسم و مجالس مذهبی حضور مییافت و با علما دیدار و مشورت میکرد.

ه) با استفاده از موقعیت خود به عنوان وزیر جنگ و نخست وزیر، طرفداران خود را وارد مجلس شورای ملی کرد.

6- انتقال حکومت از قاجاریه به پهلوی چگونه انجام شد؟

در 1304ش مجلس شورای ملی با وجود مخالفت جدی تعداد کمی از نمایندگان، مانند آیت اللّه مدرس و دکتر مصدق، احمدشاه قاجار را از قدرت برکنار کرد وحکومت موقت را به رضاخان سپرد. سپس، مجلس مؤسسان  به طور رسمی حکومت را به رضاخان و خانواده او واگذار کرد.

7-روند به قدرت رسیدن رضاخان را به طور خلاصه بنویسید.

ــ اقدام به کودتای برنامه ریزی شده توسط انگلیسیها ( 3اسفند 1299ش)

ــ فرماندهی کل قوا پس از کودتا

ــ وزارت جنگ (1302ــ 1300ش)

ــ نخست وزیری و وزارت جنگ (1304ــ 1302ش)

ــ برکناری احمدشاه از قدرت و سپردن حکومت موقت به رضاخان توسط مجلس شورای ملی (آبان )1304

ــ واگذاری رسمی حکومت به رضاخان پهلوی توسط مجلس مؤسسان (آذر1304)

8-شیوه های( ویژگی های) حکومت رضاشاه را به طور خلاصه بیان کنید.

 1) رضاشاه از ابتدای حکومت به استبداد و دیکتاتوری روی آورد.

2) هیئت وزیران و نمایندگان مجلس شورای ملی اختیار و استقلال چندانی نداشتند و تابع دستورات شاه بودند.

3) به احزاب و روزنامه های مستقل اجازه فعالیت داده نمی شد.

4) با زور و خشونت، فضای خفقان، ترس و سرکوب را بر جامعه حاکم کرد.

5) مخالفان سرنوشتی جز تبعید، زندان، شکنجه و اعدام نداشتند.

9-در زمان رضاشاه چه اقداماتی درکشور صورت گرفت؟

1) رضاشاه تلاش گسترده ای برای نوسازی ایران به تقلید از اروپا انجام داد.

2) نوسازی تشکیلات نظامی

3) مدارس و مراکز آموزشی جدید در شهرهای مختلف گسترش پیدا کردند .

4) نخستین دانشگاه ایران (دانشگاه تهران) بنیان نهاده شد

5)  راههای شوسه توسعه یافتند و راه آهن سراسری که خلیج فارس را به دریای مازندران متصل میکرد، احداث شد.

6) مؤسسات و مراکز صنعتی متعددی در ایران به وجود آمدند.

-کدام یک از اقدامات رضاشاه مغایر با ارزشهای اسلامی وفرهنگ ایرانی بود؟ توضیح دهید.

الف) مجبور کردن مردم به این که لباس یکسانی به تن کنند و کلاه لبه داری (مشهور به کلاه پهلوی) بر سر بگذارند. پس از آن، محدودیتهایی برای برگزاری مراسم مذهبی از جمله عزاداری امام حسین (ع) به وجود آمد و زمزمه برداشتن (کشف) حجاب مطرح شد. مردم مشهد در اعتراض به این کارها قیام کردند و در مسجد گوهرشاد گرد هم آمدند. نیروهای نظامی برای سرکوب این قیام، مردم را در کنار حرم حضرت امام رضا به گلوله بستند و عده ای را شهید و مجروح کردند.

ب) حکومت رضاشاه که بسیار شیفته ظاهر فرهنگ اروپایی بود، اندکی پس از سرکوب قیام گوهرشاد، دستور داد حجاب را با زور و خشونت از سر زنان و دختران ایرانی بردارند.

11-جنگ جهانی دوم درچه سال وچگونه آغاز شد؟

جنگ جهانی دوم با هجوم برق آسای آلمان به لهستان آغاز شد (1939م/1318ش.) ایتالیا و ژاپن به آلمان پیوستند و دولتهای محور را تشکیل دادند. در جبهه مقابل، انگلستان، فرانسه، شوروی و آمریکا قرار داشتند که متفقین خوانده میشدند.

12- درجریان جنگ جهانی دوم متفقین با چه بهانه ای کشورما را اشغال کردند؟ هدف اصلی آنها از این اقدام چه بود؟

در جنگ جهانی دوم، دولت ایران اعلام بیطرفی کرد، اما در شهریور ،1320متفقین حضور شماری از آلمانها در ایران را بهانه قرار دادند و کشور ما را به اشغال خود درآوردند.

هدف اصلی آنها از این اقدام، استفاده از موقعیت و منابع و امکانات ایران به سود خویش بود.

13- متفقین پس از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم چه اقداماتی انجام دادند؟

رضاشاه را مجبور کردند که به نفع پسرش، محمدرضا، از قدرت کناره گیری کند و سپس او را از کشور تبعید کردند.

14- آثار وتبعات جنگ جهانی دوم درایران را بیان کنید.

جنگ جهانی دوم نیز همچون جنگ جهانی اول، به اقتصاد و جامعه ایران خسارت و آسیب زیادی وارد کرد. مردم ایران طی آن سالها با کمبود و گرانی شدید مواد غذایی، مخصوصاً نان، روبه رو بودند و عده  زیادی بر اثر گرسنگی و سوء تغذیه جان سپردند.

15-چرا درسال های نخست حکومت محمدرضاشاه ، مجلس شورای ملی نقش موثری در اداره کشور به دست اورد؟

محمدرضا شاه در سالهای نخست سلطنت خود این امکان را نداشت که همچون پدرش با استبداد و دیکتاتوری حکومت کند. بنابراین، برای نمایندگان مجلس شورای ملی و هیئت وزیران فرصتی بهوجود آمد که در اداره امور کشور نقش مؤثری داشته باشند. همچنین احزاب سیاسی و مطبوعات دوباره فعالیت خود را آغاز کردند.

16-در دوره محمدرضاشاه چه عاملی به آرامش کشور آسیب می زد؟

رقابت های انگلستان، شوروی و آمریکا برای کسب نفوذ سیاسی و اقتصادی هرچه بیشتر در کشور.

17-نهضت ملی شدن نفت ایران چگونه و به رهبری چه کسانی صورت گرفت؟ شرح دهید.

یکی از رویدادهای مهم تاریخ معاصر ایران، ملی شدن صنعت نفت است. امتیاز بهره برداری از منابع نفت ایران در زمان مظفرالدین شاه به انگلیسیها واگذار شد. رضاشاه امتیاز مذکور را لغو کرد اما خیلی زود طی قرارداد دیگری، دوباره منابع نفت ایران را به انگلستان واگذار کرد. در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم، مردم ایران خواهان لغو آن قرارداد و ملی شدن صنعت نفت بودند. آیت اللّه کاشانی و دکتر محمد مصدق رهبری نهضت ملی شدن صنعت نفت را به عهده گرفتند. مجلس شورای ملی نیز با مشاهده اتحادو یکدلی مردم، قانون ملی شدن نفت را تصویب کرد.

18-دکتر مصدق با چه هدفی به نخست وزیری رسید؟

تا  قانون ملی شدن نفت  را به اجرا درآورد و دست بیگانگان را از این ثروت ملی کوتاه کند.

19- چرا انگلستان نتوانست جلو ملی شدن نفت را بگیرد؟

به دلیل وحدت ملت و همدلی رهبران نهضت

20- مهم ترین عامل شکست نهضت ملی شدن نفت را توضیح دهید.

بروز اختلاف میان رهبران نهضت - رهبران نهضت اسیر جاه طلبی و خودخواهی سیاسی اطرافیان خود شدند و نتوانستند از گسترش اختلافات درونی جلوگیری کنند. در نتیجه، اتحاد و همدلی به تفرقه و دشمنی تبدیل شد. این وضعیت، ملت را دلسرد و دشمنان نهضت را امیدوار کرد. دولتهای انگلستان و آمریکا از این شرایط برای سرنگونی دولت دکتر مصدق از طریق کودتا استفاده کردند.

21-کودتای 28مرداد1332 باچه هدفی وچگونه صورت گرفت؟

باهدف شکست نهضت ملی و سرنگونی مصدق 

- طبق برنامه ای که این دو کشور طراحی کردند، در روز 28مرداد 1332واحدهایی  از ارتش به فرماندهی سرلشکر فضل اللّه زاهدی به خیابانها ریختند و با اشغال مراکز مهم پایتخت، دولت دکتر مصدق را سرنگون کردند.

22-آثار ونتایج کودتای 28مرداد را به طور خلاصه بیان کنید.

- دولت دکتر مصدق سرنگون شد

- منابع نفت ایران دوباره در اختیار بیگانگان قرار گرف

- نفوذ و سلطه آمریکا بر کشور ما به تدریج افزایش یافت

- محمدرضاشاه به شاهی مستبد و ستمگر تبدیل شد که اصول قانون اساسی را آشکارا نادیده میگرفت

- تأسیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) برای سرکوبی شدید مخالفان

- دوباره فضای ترس و خفقان بر ایران حاکم شد.